Osobowość paranoiczna to poważne zaburzenie osobowościowe, które powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu indywidualnym, a także społecznym. Niektórzy osobność paranoiczną mylnie utożsamiają z osobowością paranoidalną, a także mylona z zaburzeniem paranoidalnym.
Czym jest osobowość paranoiczna?
Najważniejszą cechą osobowości paranoicznej jest brak zaufania, a przecież ludzie budują swoje relacje w oparciu o zaufanie, ale też mają przekonanie, że każdy jest dobry, a także nie mają negatywnych i ukrytych motywów działania. Jednak dla osobowości paranoicznej nawet przyjazne zachowania są traktowane nieufnie, taka osoba zaczyna wszędzie widzieć podstęp oraz złe zamiary oraz chęć wykorzystania przez drugiego człowieka. W związku z tym osoby paranoiczne są skryte, czujne, a także zachowują dystans wobec innych osób. Poza tym w nieodpowiedni sposób interpretują rzeczywistość, a do tego wmawiają innym ludziom złe zamiary oraz różne złe motywy działania i robią to nawet wobec osób, które już dawno temu poznali.
Każde zdarzenie analizują bardzo szczegółowo, gdyż wszędzie szukają informacji, które będą mogły potwierdzić ich wersję, a poprzez to konstruują taką paranoiczną rzeczywistość, która ma charakter spiskowy. W związku z tym dochodzi do nasilenia się lęku, zwiększa się czujność, ale też negatywne postrzeganie rzeczywistości, co stwarza tzw. błędne koło.
Z kolei myśli paranoiczne cały czas krążą po głowie i powodują, że wzmaga się poczucie skrzywdzenia, ale też odkrywają kolejne elementy intryg, których zawsze oni są ofiarą. Jeśli chodzi o uraz, to osobowość paranoiczna przeżywa je w sposób przewlekły i nie umie ich wybaczać. Nie próbuje nawet weryfikować rzeczywistości, gdyż zawsze szuka potwierdzenia dla swoich paranoicznych myśli. Ponadto nie potrafi stawiać hipotez, które potem mogłaby sama zweryfikować, gdyż zawsze szuka, a także próbuje udowodnić spisek, który powstał przeciwko niej.
To oznacza, że najważniejszym problemem poznawczym takiej osoby jest nieumiejętność percepcji, ale interpretowanie rzeczywistych bodźców. Jeśli chodzi o osobowość paranoiczną, to odbiera ona bodźce w ten sam sposób, co inni ludzie, ale jeżeli chodzi o przetwarzanie, to robi to w całkiem inny sposób, gdyż celem przetwarzania przez nią tych bodźców jest zawsze spisek. Myślenie paranoiczne na pewno nie jest logiczne, dedukcyjne ani bezstronne, ponieważ jest to proces śledczy, który polega na szukaniu ukrytej prawdy.
Pojawia się również paranoiczna zazdrość, myślenie o niewierności, a do tego osoba ta zaczyna myśleć, że dzieci nie są jej i przyczynia się do nasilenia konfliktów w rodzinie. W przypadku pracy zawodowej osobowość paranoiczna zawsze uważa, że jest wykorzystywana, a także pozbawiona odpowiedniego wynagrodzenia. Uważa, że współpracownicy wykorzystują to, co osiągnęła w pracy i chcą ją ośmieszyć czy też pomniejszyć jej zasługi. Może także dojść do pojawienia się urojeniowego nastawienia, że inni ludzie ją obmawiają, śmieją się z jej słabości oraz niepowodzeń. Osoba paranoiczna nie wierzy, że istnieje coś takiego jak lojalność, szczerość oraz uczciwość i w związku z tym zaczyna budować wokół siebie tzw. mur, przez co odgradza się od innych.
Typy osobowości paranoicznej
Można wyróżnić różne typy osobowości paranoicznej, do których zalicza się:
- typ fanatyczny z cechami narcystycznymi;
- typ wyizolowany, czyli taka osoba żyje w odosobnieniu;
- typ z cechami osobowości sadystycznej – osoba jest złośliwa;
- typ z cechami osobowości kompulsyjnej – osoba jest nieprzejednana i uparta;
- typ z cechami osobowości negatywistycznej – osoba jest kłótliwa, choleryczna oraz zazdrosna.
Osobowość paranoiczna, która ma cechy narcystyczne, będzie przeżywała urojenia wielkościowe, które pozwalają na zachowanie jej wysokiej, ale też nieadekwatnej samooceny. Przez to będzie przedstawiała się jako osoba wybitna, urodzony przywódca, który będzie umiał rozwiązać nawet najtrudniejsze problemy współczesnego świata. Taka osoba ma również nieadekwatne plany oraz cele życiowe. Kiedy doświadcza porażek życiowych, a jej utopijne pomysły są odrzucane, to zaczyna kreować taki swój zastępczy wewnętrzny świat, który jest oderwany od rzeczywistości. Takie cechy osobowości mają, np. przywódcy sekt.
