Osobowość paranoiczna jest zaburzeniem, które polega głównie na braku zaufania do innych osób, a także do ich zamiarów i intencji. Człowiek z taką osobowością ciągle boi się niepowodzenia, a także tego, że może zostać odrzucony. Poza tym jest wrażliwy na krytykę, ale też na długo zapamiętuje doznane krzywdy i to zarówno te prawdziwe, jak i urojone. Jakie jeszcze cechy ma osobowość paranoiczna i jakie są metody jej leczenia?
Jakie cechy ma osobowość paranoiczna?
Osobowość paranoiczna:
- jest podejrzliwa i nieufna w kontaktach z innymi osobami;
- poświęca czas na wyjaśnianie zdarzeń, które dotyczą jej własnej osoby oraz świata, a także wyjaśnianie tzw. teorii spiskowych;
- ma zniekształcone postrzeganie rzeczywistości oraz w nieprawidłowy sposób interpretuje zdarzenia oraz zachowania innych ludzi;
- interpretuje w sposób osobisty zdarzenia oraz zachowania innych ludzi;
- ma stałą tendencję do tego, aby ciągle interpretować nawet przyjazne codzienne sytuacje i zachowania innych ludzi, które według niej są np. celowo wrogie oraz poniżające;
- jest wyczulona na podstępność oraz nieuczciwość innych osób i zawsze szuka ukrytego zagrożenia;
- odznacza ją postawa wyższościowa wobec innych ludzi;
- ma wysokie poczucie własnej wartości, ale też przecenia własną osobę oraz swoje możliwości i umiejętności, a do tego jest przekonana, że jest wyjątkowa i nigdy się nie myli;
- ciągle utrzymuje swoje podejrzenia, które dotyczą wierności seksualnej partnera, a także współmałżonka;
- ma tendencję do tego, aby przez długi czas przeżywać poczucie skrzywdzenia, niesprawiedliwości oraz zlekceważenia;
- jest sztywna w ocenach, sądach, opiniach, ale też w poczuciu własnych praw;
- brakuje jej tolerancji dla krytyki oraz odrzucenia;
- łatwa się obraża, ale też przeżywa, że ktoś jej nie akceptuje;
- poczucie krzywdy i odrzucenia może u niej wyzwalać zachowania agresywne, a także domagania się swoich praw;
- jest przekonana, że stała się ofiara innych;
- żyje w permanentnym poczuciu zagrożenia i jest stale gotowa do odpierania ataków;
- jest skryta, nietolerancyjna, uparta i nieustępliwa, a także w ogóle nie zwierza się innym osobom, gdyż boi się, że zostanie wykorzystana;
- jej zachowania są gwałtowne i agresywne;
- kiedy realizuje własne cele, to w ogóle nie liczy się z konsekwencjami swoich działań dla bliskich;
- brak jej refleksyjności;
- negatywnie ocenia inne osoby;
- jest nadwrażliwa na niepowodzenia.
Kiedy jest jeszcze norma, a kiedy już patologia?
Można wyróżnić typy osobowości paranoicznej, które mieszczą się jeszcze w graniach normy. W określonym nasileniu zarówno myślenie paranoiczne, jak i trochę nieufności jest ważną cechą instynktu ochrony życia, która pozwala rozpoznać zagrożenie, ale też sprzyja przetrwaniu w sytuacji zagrożenia fizycznego, społecznego oraz ekonomicznego. Jednak w sytuacji, gdy to myślenie wykracza poza ramy adaptacyjne przystosowania społecznego, to staje się zaburzeniem osobowości.
Odmianą osobowości paranoicznej, która mieści się w granicach normy, jest tzw. styl czujny. Osoby z takim stylem będą podchodziły do innych z pewną ostrożnością, ale też będą zwracały uwagę na to, co mówią inni. Jednak osoby z tzw. stylem czujnym nie odrzucają innych osób na podstawie podejrzeń, a gdy kogo nowego poznają, to cenią sobie zaufanie, lojalność oraz szczerość. Osoba z zaburzeniem będzie reagowała wrogością, a osoba, która ma przystosowawczy styl funkcjonowania, będzie analizowała, ale też będzie umiała odnieść się do tego w sposób konstruktywny.
Leczenie osobowości paranoicznej
Metodą, która pozwala leczyć osobowość paranoiczną, jest psychoterapia i to przeważnie psychodynamiczna, poznawcza albo behawioralna. Jednak zanim rozpocznie się leczenie, osobę taką należy poddać diagnozie psychologicznej lub psychiatrycznej, aby wykluczyć inne zaburzenia psychiczne, np. zaburzenia urojeniowe.
Diagnoza paranoicznego zaburzenia osobowościowego nie będzie wykluczała diagnozy zaburzeń urojeniowych. W niektórych postaciach osobowości paranoicznej mogą pojawić się objawy lęku uogólnionego, a także zaburzenia psychosomatyczne, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, gdzie obsesyjną treścią będzie uraza albo rzekome lekceważenie.
Przeprowadzone badania dowodzą, że osoby paranoiczne mogą nadużywać alkoholu, kokainy, opiatów, amfetaminy oraz kanabinoli. W związku z tym leczenie powinno być dostosowywane w zależności od diagnozy i dlatego musi być całościowe, farmakologiczne oraz psychoterapeutyczne.
