Osobliwość lękliwa inaczej jest określana jako osobowość lękowa albo unikająca. Znajduje się ona w grupie osobowości lekowych, gdzie najważniejszą rolę odgrywa lęk. Osoby z osobowością narcystyczną albo histrioniczną lubią być w centrum zainteresowania, natomiast osoby lękowe próbują unikać rozgłosu i zainteresowania innych osób, przez co uciekają od relacji społecznych.
Cechy osobowości lękliwej (unikającej)
Osoby z tym typem osobowości mają niską samoocenę, ale też cechuje je poczucie niedostosowania, ale też jest przekonana, że nikt nie może jej polubić i obdarzyć sympatią, a jeżeli już ktoś polubi taką osobę, to dlatego, że nie ukazuje ona swojego prawdziwego „ja”. Osoba lękliwa unika kontaktów społecznych, ponieważ boi się kompromitacji oraz ośmieszenia i dlatego też rezygnuje ze zmian życiowych, nowych wyzwań, a także możliwości awansu w pracy, gdyż to może według niej pokazać jej brak kompetencji. Dlatego też osoby lękliwe nie próbują nawiązywać bliższych relacji interpersonalnych, a przez to ich kontakty z innymi ludźmi są ograniczone do minimum.
Osoby te nie próbują być spontaniczne, gdyż to może ujawnić ich niedoskonałość. Jednak będą one bardzo przeżywały poczucie osamotnienia, izolację, ale też będą potrzebowali bliskości oraz akceptacji, co zupełnie inaczej wygląda u osób z osobowością schizoidalną. Jednak i tak zaczynają się izolować, gdyż boją się odrzucenia, upokorzenia oraz wstydu, a dzięki temu chronią się przed konfrontacją oraz krytyką. Taka osoba, gdy jest wyczulona na krytykę, w sytuacji kontaktów społecznych zaczyna wpadać w panikę, a do tego zaczyna uciekać.
Poczucie bezpieczeństwa takiej osobie daje bycie niewidoczną dla innych, czyli jej celem jest jak najmniejsze rzucanie się w oczy, dzięki czemu nie będzie narażała się na negatywne oceny. Osoba unikająca łatwiej sobie radzi w sytuacjach, które nie wymagają kontaktów z innymi ludźmi.
Można stwierdzić, że osoba unikająca ma nie tylko wysokie aspiracje, ale też ma potrzebę samorealizacji, a do tego występuje u niej automechanizm silnego karania oraz krytykowania się za zrobienie jakichkolwiek błędów. Jednak cechy tej osobowości sprawiają, że nie widać rzeczywistego potencjału oraz zdolności tej osoby, a poprzez to jest narażona na niski poziom samorozwoju.
Objawy osobowości lękliwej (unikającej)
Osobowość lękliwa:
- przeżywa napięcia i lęk, a także permanentny stan lęku w kontaktach społecznych;
- jest niepewna, nieśmiała oraz zakłopotana;
- ma poczucie niższości, nieudolności i nieatrakcyjności;
- ma poczucie społecznego nieprzystosowania;
- jest bardzo nadwrażliwa na krytykę oraz odrzucenie;
- rozpamiętuje własne bezwartościowości;
- pragnienie uznania i akceptacji;
- unika aktywności oraz działań z obawy przed odrzuceniem, ośmieszeniem i krytyką;
- unika stresu, który wynika z kontaktów społecznych, a przez to przeżywa pustkę i izolację społeczną;
- ma ograniczony styl życia, aby unikać dyskomfortu psychicznego, który związany jest z kontaktami społecznymi;
- ma poczucie osamotnienia;
- przeżywa silny lęk przed porażką oraz negatywnym ocenieniem;
- przeżywa lęk, gdy musi skonfrontować się i rywalizować z innymi;
- przeżywa dyskomfort psychiczny, który jest wynikiem konfliktu pomiędzy potrzebą miłości a nieufnością, a także strachem przed odrzuceniem, ośmieszeniem i cierpieniem;
- bardzo się kontroluje i cały czas analizuje własne zachowania i własną bezwartościowość;
- coraz większe izolowanie się może powodować w świat fantazji, którym będzie zastępowała rzeczywistość. Takie fantazjowanie i marzenia osoby unikające to, np. że jest kochana, że przeżywa romans, jak z filmu, a to staje się sposobem na ucieczkę przed lękiem oraz dyskomfortem, który wynika z przeżywania własnej nieudolności oraz bezwartościowości;
- przeżywa nieufność wobec innych;
- może u niej dojść do zakłócenia procesów poznawczych w wyniku przeżywania silnego lęku społecznego;
- odczuwa dyskomfort psychiczny, który wynika ze stopniowego wycofywania się z życia społecznego, co może powodować stany regresyjne, a także stany depresyjne i myśli samobójcze.
Te zaburzenia osobowości mogą być powiązane z cechami osobowości negatywistycznej, czyli bierno-agresywnej, a wtedy będą przedstawiały dużą labilność w relacjach z innymi, chwiejność emocjonalną, ale też będą przejawiały zachowania niekontrolowanej wrogości. Osoba lękliwa może te same osoby raz idealizować i podwyższać ich wartość, a innym razem będzie je upokarzała, gdy będzie się czuła przez nich zagrożona.
Osobowość unikająca, która ma cechy osobowości zależnej, jest uwięziona pomiędzy chęcią kontaktu i potrzebą bliskości a lekiem przed jej utratą i nieufnością wobec innych. To powoduje ciągłą frustrację oraz lęk i złość.
