Najważniejszym objawem, który występuje u wszystkich osób z nerwicą natręctw, jest lęk. Właśnie ten lęk może aktywizować natrętne myśli oraz czynności. W związku z tym pacjent poprzez wykonywanie natrętnych czynności, rytuałów i myśli redukuje poziom lęku. Jednak sytuacje stresowe oraz próby przeciwstawienia się im będą nasilały lęk i występowanie natręctw. Dlatego też w tej sytuacji powstaje syndrom błędnego koła.
Obsesje
Obsesje to uporczywie nawracające myśli, impulsy lub wyobrażenia, które powracają bez udziału woli pacjenta albo nawet wbrew jego wysiłkom, które polegają na przeciwstawianiu się im. Rozpoznaje się je jako własne, a do tego są narzucone z zewnątrz. Poza tym często są oceniane jako nieprawdziwe albo absurdalne, a przez to są odczuwane jako nieprzyjemne i do tego bardzo stresujące.
Obsesje mogą występować w różnych postaciach, czyli jako:
- obsesyjne myśli,
- ruminacje,
- wątpliwości,
- impulsy,
- obsesyjne obawy – fobie.
Jeśli chodzi o obsesyjne myśli, to są to powtarzające się słowa albo całe frazy lub rymy. Bardzo często ich treść nie jest obojętna, np. występowanie treści obscenicznych u religijnych osób. Z kolei obsesyjne wyobrażenia to uporczywie powracające żywe wyobrażenia jakichś scen o treściach gwałtownych, agresywnych lub obscenicznych. Natomiast obsesyjne ruminacje to powtarzające się frazy, które mają charakter zmartwień. Najczęściej dotyczą one błahych, realnych oraz prawdopodobnych zdarzeń, ale też mogą to być zdarzenia absurdalne, np. o końcu świata. Z kolei obsesyjne wątpliwości są powtarzającymi się treściami, które są wynikiem niepewności danej osoby odnośnie wcześniejszych działań, np. zastanawianie się, czy zostało wyłączone żelazko. Taką charakterystyczną cechą tych wątpliwości jest ich niezasadność, gdyż dana osoba tak wykonuje działania, które są ich przedmiotem, że nie ma tutaj żadnego niebezpieczeństwa. Obsesyjne impulsy polegają na przymusie natychmiastowego wykonania jakiegoś działania. To działanie ma przeważnie charakter agresywny, niebezpieczny albo przyczynia się do społecznego zakłopotania, a nawet może komuś zagrażać, np. pacjent może odczuwać przymus ukłucia nożem drugiej osoby albo wyskoczenia z pędzącego pociągu czy wymawiania obscenicznych treści w kościele. Obsesyjne fobie mają związek z uporczywie nawracającymi obawami i lękami przed spotkaniem, np. z osobą, sytuacją lub przedmiotami. Przeważnie wywołują one lęk, a także natrętne myśli o tym, aby unikać takich sytuacji, np. zrobienia krzywdy drugiej osobie. Z kolei obsesyjne rytuały to skomplikowane, ale też przeprowadzane w jakiś określony sposób procesy myślowe, np. liczenie jakichś rzeczy. Zazwyczaj mają one związek z kompulsjami.
Jeśli chodzi o treści tych obsesji, to mogą one być różne, ale przeważnie można je zakwalifikować do jednej z tych kategorii:
- agresja – agresywne natrętne myśli mają bardzo często związek z atakiem na inną osobę, ale też może to być ujawnianie złości albo zachowani obscenicznych w publicznym miejscu;
- porządek – te myśli mogą dotyczyć sposobu wykonywani jakichś zadań albo zorganizowania pracy;
- brud i zarazki – myśli związane z brudem i zarazkami zazwyczaj łączą się z obawą uszkodzenia swojego ciała albo ciała innych osób, a także zarażenia się czymś lub zachorowania;
- choroba – myśli związane z chorobą zazwyczaj mają charakter powtarzających się wiele razy obaw o to, że można zarazić się jakąś chorobą albo że może się taka choroba rozwinąć i zazwyczaj jest to poważna choroba, która zagraża życiu i jest nieuleczalna, np. nowotwory, choroby weneryczne albo HIV;
- seks – myśli związane z seksem przeważnie dotyczą sytuacji albo praktyk, które chory uznaje za wstydliwe i niedopuszczalne;
- religia – bardzo często mają charakter uporczywie powtarzających się wątpliwości, które dotyczą podstawowych zasad wiary, np. czy Bóg istnieje.
Kompulsje
Kompulsje to powtarzające się, najczęściej bezcelowe i stereotypowe pojedyncze zachowania, ale też mogą to być rytuały złożone z wielu zachowań, które są wykonywane w określony sposób i w ustalonym porządku. Zazwyczaj pacjent ma świadomość, że są one bezsensowne, ale też odczuwa bardzo silny przymus, aby je wykonać. Jeśli kompulsje są powstrzymywane, to przeważnie prowadzi to do narastania i lęku, a ich wykonanie obniża poziom lęku, który wynika z obsesji, ale zazwyczaj na krótki czas. Obsesje i kompulsje przeważnie występują jednocześnie, np. przymus wielokrotnego mycia rąk ma związek z myślami o zabrudzeniu się i zakażeniu.
Kompulsje mogą mieć różny charakter i najczęściej wyróżnia się następujące ich rodzaje:
- sprawdzanie – wykonywanie rytuałów, które mają związek ze sprawdzaniem, bardzo często mają związek z obniżonym poczuciem bezpieczeństwa;
- czyszczenie – będzie to, np. skomplikowany sposób mycia rąk, ciała albo czyszczenie ubrań czy mieszkania;
- liczenie – czasami jest to liczenie według jakiejś skomplikowanej zasady i bardzo często połączone jest z nawracającymi wątpliwościami, np. czy liczenie zostało wykonane prawidłowo i w związku z tym pojawia się przymus zaczynania liczenia od początku.
Pacjent próbuje walczyć z tymi kompulsjami, gdyż powodują jego cierpienie, odczuwanie dyskomfortu psychicznego, ale mogą zaburzać jego codzienne funkcjonowanie.
Inne objawy
U niektórych osób wraz z obsesjami i kompulsjami często jednocześnie występuje wyraźnie obniżony nastrój, a czasami jest to reakcja na treść obsesji i kompulsji oraz na ich uporczywość i dużą częstość pojawiania się. Do tego może dochodzić niemożność swobodnego myślenia i działania, a czasami dochodzi do tego współistnienie zaburzeń afektywnych. Poza tym u większości pacjentów pojawiają się również objawy depersonalizacji.
